Η οικονομική κρίση έχει πλήξει ανεπανόρθωτα εκατομμύρια Έλληνες που έχουν φτάσει και έχουν ξεπεράσει προ πολλού τα όρια της φτώχειας. Ποιος θα το περίμενε όμως ότι η τραγική αυτή κατάσταση θα επηρέαζε όχι μόνο τους ζωντανούς αλλά και τους νεκρούς;

Ένας μεγάλος αριθμός θανόντων παραμένει στα αζήτητα σε νοσοκομεία και ψυγεία νεκροτομείων, καθώς οι συγγενείς τους αδυνατούν να τους προσφέρουν ακόμη κι αυτό που μέχρι πρότινος φάνταζε αυτονόητο. Την ταφή του. Τα έξοδα για το τελευταίο αντίο στους δικούς τους ανθρώπους μοιάζουν «βουνό» αναλογιζόμενοι και τις υποχρεώσεις που τρέχουν. Και τα λεφτά δεν φτάνουν.

Η Παναγιώτα Νικολούδη, διευθύνουσα της νοσηλευτικής υπηρεσίας στο Γενικό Κρατικό Νίκαιας, λέει ότι ο αριθμός οικογενειών που αδυνατούν οικονομικά να θάψουν συγγενείς τους είναι αυξανόμενος τα τελευταία χρόνια.

«Ήταν αναμενόμενο από την ώρα που τα οικονομικά του κόσμου έχουν μειωθεί», λέει. Η ίδια θυμάται ένα δύσκολο περιστατικό που απασχόλησε το νοσοκομείο πρόσφατα. Κάτοικος επαρχιακής πόλης είχε αναφέρει τηλεφωνικά ότι δεν μπορεί να παραλάβει και να θάψει τη σορό του αδερφού του και στη συνέχεια δεν απαντούσε στις κλήσεις του νοσοκομείου. Αφού οι αρμόδιοι νοσηλευτές εντόπισαν την ανιψιά του θανόντος, ζήτησαν εισαγγελική παρέμβαση και τελικά εκείνη συμπλήρωσε την απαραίτητη υπεύθυνη δήλωση ότι βρίσκεται σε οικονομική αδυναμία ταφής.

Μέχρι σήμερα οι προσεγγίσεις στο θέμα των αζήτητων – λόγω οικονομικής αδυναμίας – νεκρών βασίζονταν σε ανεκδοτολογικές μαρτυρίες και εκτιμήσεις.

Τα περισσότερα νοσοκομεία πραγματοποιούν ετήσιους διαγωνισμούς και αναθέτουν σε γραφεία τελετών τις κηδείες των αζήτητων-άπορων νεκρών, αναφέρει η Καθημερινή. Ως αζήτητοι ορίζονται πέρα από μοναχικά ή αγνώστων στοιχείων άτομα και εκείνα των οποίων οι οικογένειες δηλώνουν οικονομική αδυναμία. Ως άποροι, όσοι είχαν βιβλιάριο πρόνοιας.

Ορισμένα νοσοκομεία πραγματοποιούν διαγωνισμούς κατά περίσταση, όταν μαζευτούν αρκετές σοροί. Στατιστικά στοιχεία γιΆ αυτές τις ταφές δεν κρατούνται παντού και η εικόνα που έχουν οι υπεύθυνοι για το θέμα δεν είναι παντού ολοκληρωμένη. Σε κάποια νοσοκομεία όμως, που αναρτούν συστηματικά τις συμβάσεις τους στη Διαύγεια, προκύπτει αύξηση του ετήσιου προϋπολογισμού για κηδείες αζήτητων και άπορων νεκρών τα τελευταία χρόνια.

Ενδεικτικά, ο Ευαγγελισμός διέθετε 30.000 ευρώ το 2012 για την ταφή αζήτητων και άπορων, ενώ το 2013 το σχετικό ποσό ανήλθε στα 45.000 ευρώ. Από τις προκηρύξεις και συμβάσεις στη Διαύγεια φαίνεται πως η αύξηση αυτή δεν οφείλεται σε μεγαλύτερες αμοιβές των γραφείων τελετών για μια τέτοια ταφή, που συνήθως δεν ξεπερνάει τα 1.300 ευρώ.

Ακόμη πιο κατατοπιστικά είναι τα στοιχεία σε αρχεία γραφείων τελετών που συνεργάζονται με μεγάλα νοσοκομεία. Ενδεικτικά σε ένα από αυτά, το 2010, στο 13% των κηδειών που ανέλαβε οι συγγενείς δήλωσαν αδυναμία ταφής για οικονομικούς λόγους. Το 2011 το αντίστοιχο ποσοστό ανέβηκε στο 15% και το 2012 έφτασε το 31%. Συγκεντρωτικά στο ίδιο γραφείο την περίοδο 2007-2011 το 14,8% των σορών που δέχτηκε από νοσοκομεία συνοδεύονταν από υπεύθυνες δηλώσεις οικονομικής αδυναμίας συγγενών. Την τελευταία τριετία όμως το αντίστοιχο ποσοστό ανέβηκε στο 25%.

«Αδυναμία καταβολής εξόδων για την παραλαβή και την κηδεία της θανούσης συζύγου μου. Η θανούσα παραμένει αζήτητη στο νοσοκομείο για τον παραπάνω λόγο», έγραψε πέρσι σε μία υπεύθυνη δήλωση προς νοσοκομείο ο σύζυγος 82χρονης που πέθανε από πνευμονικό οίδημα. Η σορός της γυναίκας του είχε συμπληρώσει πέντε ημέρες στα αζήτητα μέχρι την υποβολή της δήλωσης. Σε αντίστοιχα έγγραφα που είναι σε γνώση της «Κ» η κόρη μιας 84χρονης, ο αδερφός μιας 55χρονης, η αδελφή και η κόρη ενός 76χρονου, δήλωσαν ότι αδυνατούν να αναλάβουν την ταφή των συγγενών τους.

Οι σοροί καταλήγουν στο ανατομείο

Μέχρι τo 1981 αρκετές από τις σορούς άπορων ή μοναχικών ατόμων κατέληγαν στο ανατομείο της Ιατρικής Σχολής Αθηνών. Ωσπου θεσμοθετήθηκε η δωρεά σώματος και πλέον πρέπει κάποιος συνειδητά να έχει υπογράψει σχετική δήλωση πριν από τον θάνατό του. «Ευγνωμονώ αυτούς τους ανθρώπους που βάσει της προσφοράς τους διδάσκουν τους γιατρούς πώς να είναι σωστοί στο έργο τους με τους ζωντανούς» λέει για τους δωρητές ο καθηγητής χειρουργικής ανατομικής Παναγιώτης Σκανδαλάκης.

Σήμερα, στις αποθήκες του ταριχευτηρίου της Ιατρικής Σχολής Αθηνών 52 σοροί περιμένουν τη σειρά τους για να ανέβουν στα μαρμάρινα τραπέζια της αίθουσας ανατομίας. Όπως διαβεβαιώνουν στο ανατομείο, πάντα υπήρχε ένας μικρός αριθμός δωρητών που παρακινούνταν από το υψηλό κόστος μιας ταφής. Τους τελευταίους μήνες όμως, ο επίκουρος καθηγητής Αντώνης Μαζαράκης λέει ότι δέχεται συχνά πιέσεις συγγενών θανόντων που θέλουν να δώσουν τις σορούς στο ανατομείο. «Λένε ότι δεν τους περισσεύουν λεφτά για την κηδεία. Κοινωνικοί λειτουργοί νοσοκομείων στην προσπάθειά τους να εξυπηρετήσουν, τους στέλνουν σε εμάς» λέει. Οι σοροί πάντως δεν γίνονται δεκτές, καθώς οι θανόντες θα έπρεπε να είχαν υπογράψει δήλωση δωρεάς.

Μειοδοτικοί διαγωνισμοί για τις ταφές

Η διαδικασία ταφής των αζήτητων νεκρών ξεκινά συνήθως δέκα ημέρες μετά τον θάνατο. Στην Αθήνα λειτουργεί μόνο στο Γ΄ Κοιμητήριο ειδικό τμήμα για αυτές τις σορούς. Παλιότερα φιλοξενούσε οικογενειακούς τάφους, μετά τον σεισμό του Ά81 όμως δημιουργήθηκε πρόβλημα στατικότητας. Το 2011 με απόφαση του δημοτικού συμβουλίου διατέθηκε για αζήτητους και άπορους νεκρούς. Φέτος 85 αζήτητοι σοροί ενταφιάστηκαν εκεί (σε αυτούς περιλαμβάνονται όχι μόνο οι συγγενείς οικογενειών που είχαν οικονομική αδυναμία, αλλά και άγνωστοι, μοναχικοί νεκροί, ή μετανάστες χωρίς οικείους στην Ελλάδα). Αυτός ο αριθμός είναι ο μεγαλύτερος της τελευταίας επταετίας.

«Η διαδικασία δεν αλλάζει. Το φέρετρο που χρησιμοποιείται είναι απλό, επενδύεται εσωτερικά με σεντόνι, μαξιλάρι, σάβανο, ό,τι προβλέπεται από τη θρησκεία», λέει ο ιδιοκτήτης γραφείου τελετών Στράτος Βουλάμανδης καθώς μας δείχνει τα υλικά που επιλέγονται. Συνεργάζεται εδώ και χρόνια με νοσοκομεία του Πειραιά στην ταφή αζήτητων και άπορων νεκρών. Η σύμβαση που έχει με το Γενικό Κρατικό Νίκαιας προβλέπει ότι δεν θα πληρώνεται από το νοσοκομείο για την κηδεία, αλλά από τα ταμεία εφόσον ο νεκρός ήταν ασφαλισμένος. Την περίοδο 2005-2010 ανέλαβε 31 ταφές αζήτητων και άπορων, ενώ την τελευταία τετραετία 50 ταφές.

Ο αναπληρωτής καθηγητής στη Θεολογική Σχολή Αθηνών, Κωνσταντίνος Κορναράκης, παρατηρεί ότι σε αντίθεση με σήμερα στο Βυζάντιο προσφέρονταν φοροαπαλλαγές στα εργαστήρια που αναλάμβαναν ταφές απόρων. «Εδειχναν έτσι ότι ο άνθρωπος που φεύγει δεν θεωρείται ξένο σώμα, αλλά κομμάτι της κοινωνίας που πρέπει να φροντίσουμε», λέει. «Στο Βυζάντιο έδιναν κίνητρα και σήμερα λέμε ποιος θα δώσει τα λιγότερα. Βλέπουμε ότι γίνονται μειοδοτικοί διαγωνισμοί για τις ταφές. Αυτό, από μόνο του, είναι μια έκπτωση».

Αριθμοί αντί ονόματα

Το 36ο τμήμα του Γ΄ Κοιμητηρίου διαφέρει από τα υπόλοιπα στην εικόνα. Οι πιο πολλοί τάφοι εκεί είναι αδόμητοι, χωρίς μαρμάρινη επένδυση. Καλύπτονται μόνο με χώμα. Οι περισσότεροι είναι και ανώνυμοι. Φέρουν απλά αριθμούς, ακόμα κι αν είναι γνωστή η ταυτότητα του νεκρού. Σε λιγοστούς από αυτούς συγγενείς και φίλοι έχουν τοποθετήσει ξύλινους σταυρούς. Όπως στον τάφο μιας 83χρονης που πέθανε φέτος από πνευμονική εμβολή. Το όνομά της έχει γραφτεί με μαρκαδόρο σε έναν λευκό, ξύλινο σταυρό. Η κόρη της είχε υποβάλει υπεύθυνη δήλωση για αδυναμία κάλυψης της κηδείας...