Ένα από τα πιο φημισμένα πειράματα στην ιστορία της ψυχολογίας ήταν το πείραμα του Milgram.

Ο Stanley Milgram, επίκουρος καθηγητής ψυχολογίας στο Yale, αποφάσισε να μελετήσει την υπακοή στην εξουσία. Έτσι, έκανε ένα πείραμα που ήταν αντιδεοντολογικό και ταυτόχρονα απέδειξε πως πολλοί άνθρωποι έχουν μέσα τους έναν πολύ κακό εαυτό και είναι ικανοί να βλάψουν τους άλλους, όταν τους ζητηθεί να το πράξουν.

Το συμπέρασμά του, που έγινε διάσημο μέσα από την ταινία «Η Υπακοή», ήταν ότι οι άνθρωποι είναι προγραμματισμένοι να υπακούν στις εντολές, χωρίς να δίνουν σημασία το πόσο επιβλαβείς είναι αυτές.

Το πείραμα: οι συμμετέχοντες έπρεπε να τραβήξουν έναν μοχλό που προκαλούσε ηλεκτροσόκ σε κάποιον άνθρωπο που βρισκόταν στο διπλανό δωμάτιο. Οι συμμετέχοντες δεν ήξεραν βέβαια πως τα άτομα στο άλλο δωμάτιο ήταν ηθοποιοί και υποκρίνονταν πως πάθαιναν ηλεκτροπληξία.

Μόλις το 5% των συμμετεχόντων αρνήθηκαν εξαρχής να συμμετάσχουν σε ένα τέτοιο πείραμα και αποχώρησαν – συνήθως βρίζοντας τον πειραματιστή. Οι υπόλοιποι έμειναν και άρχισαν να κάνουν ερωτήσεις στους ανθρώπους που βρίσκονταν στην ηλεκτρική καρέκλα. Κάθε λάθος απάντηση προκαλούσε ηλεκτροσόκ και κάθε τόσο τα βολτ αυξάνονταν. 

Το τρομακτικό αποτέλεσμα έδειξε πως περισσότεροι από 65% των ανθρώπων συνέχισαν να τραβούν τον μοχλό, παρά τις κραυγές πόνου και απελπισίας του συνανθρώπου τους. Το υπόλοιπο 95% προχώρησε πολύ το πείραμα, πάνω από τα 150 βολτ. Και το 65%... έφτασε μέχρι τον τελευταίο μοχλό, στα, πιθανότατα θανατηφόρα, 450 βολτ.

Μελέτη στο «British Journal of Social Psychology», που έγινε από ερευνητές καθηγητές ψυχολογίας, έδωσε νέα στοιχεία. Οι ερευνητές διαπίστωσαν πως στα έγγραφα του πειράματος οι συμμετέχοντες εθελοντές ανέφεραν ότι ήταν πολύ χαρούμενοι που είχαν συμμετάσχει, γιατί δεν πίστευαν ότι είχαν κάνει τίποτα κακό – κάτι που οφειλόταν στο ότι ο Milgram τους έπεισε ότι είχαν κάνει μια σημαντική συνεισφορά στην επιστήμη.

Ο καθηγητής Stephen Reicher ανέφερε:

«Αυτή η νέα ανάλυση δείχνει ότι μπορεί να έχουμε παρεξηγήσει την ηθική, καθώς και τα θεωρητικά ζητήματα που εγείρονται από τις μελέτες του Milgram. Πρέπει να αναρωτηθούμε αν είναι σωστό να προστατεύσουμε την ευημερία των συμμετεχόντων, οδηγώντας τους να πιστεύουν ότι βλάπτουν την ευημερία των άλλων, με τη δικαιολογία ότι το κάνουν για καλό σκοπό».

Τα νέα δεδομένα έχουν συμπεριληφθεί στην ταινία «Shock Room», η οποία ξερευνά πώς οι άνθρωποι επιλέγουν να υπακούν την εξουσία, αλλά τι γίνεται όταν επιλέγουν να την παρακάμψουν.